Gmina Tuchomie

Gmina Tuchomie jest jedną z dziesięciu gmin powiatu bytowskiego, położoną w jego centralnej części, wzdłuż górnego biegu Kamienicy (dopływ Słupi). Dogodne położenie przy krajowej drodze nr 20 (Bytów - Miastko) sprawia, iż wypoczywa tu coraz więcej turystów. Cenią oni sobie wyjątkową malowniczość krajobrazu, rolniczy charakter okolicy oraz liczne, choć niewielkie jeziora, nad którymi nawet w szczycie letniego sezonu znaleźć można zaciszne i bezludne miejsca. Gmina Tuchomie obejmuje najwyższą część Pojezierza Bytowskiego. Tutejsze moreny są stosunkowo zwarte, czego efektem jest nagromadzenie wzgórz i przepiękne widoki. Różnica wysokości między najwyższymi wzniesieniami, a najniżej położonymi wynosi ponad 110 m.

Charakterystyczną cechą tego terenu są również łąki i torfowiska. Dziś mają one przede wszystkim znaczenie ekologiczne – jako miejsce bytowania fauny oraz wrażliwy na wpływ człowieka biotop roślinny. Wśród 35 zbiorników wodnych o powierzchni powyżej 1 ha największym jest rynnowe jezioro Kamieniczno (32 ha) położone na południe od Ciemna. Z niego swój początek bierze Kamienica. Wśród mniejszych zbiorników wodnych na wymienienie zasługują także jezioro Trzebiatkowskie Wielkie (zwane też jako Naleton Duży - 13 ha) i jezioro Trzebiatkowskie Małe (Naleton Mały - 13 ha), z których wypływa Wieprza, oraz turystycznie wykorzystywane Jezioro Długie (10,5 ha) w Tuchomku. Pięknym zbiornikiem w centrum wsi Piaszno jest też liczące ponad 23 ha jezioro Piaszno.

Pod względem administracyjnym gmina Tuchomie dzieli się na 13 sołectw: Ciemno, Kramarzyny, Masłowice Trzebiatkowskie, Masłowice Tuchomskie, Modrzejewo, Nowe Huty, Piaszno, Tągowie, Trzebiatkowa, Tuchomie, Tuchomko, Zagony, Masłowiczki. Największą z wsi jest Tuchomie,
w którym mieszka blisko ⅓ spośród 4195stałych mieszkańców gminy. Ważną rolę odgrywają także Kramarzyny (650 mieszkańców) i Trzebiatkowa (475 mieszkańców).

Okolice Tuchomia zamieszkane były już w epoce brązu – około 5000 lat temu. Śladami tamtego osadnictwa są okazałe kurhany z tzw. kultury łużyckiej, zachowane między Trzebiatkową 
a Masłowicami Trzebiatowskimi oraz koło Piaszna. Z okresu rzymskiego, sprzed około 2000 lat, koło Jeziora Trzebiatkowskiego Wielkiego, znajdowało się cmentarzysko. Ponadto, w każdej miejscowości znajduje się stary cmentarz poewangelicki.

Po ponad 500-letnim okresie wczesnego średniowiecza, gdy okolice te były praktycznie niezamieszkane, Ziemia Tuchomska trafiła na karty historii. W 1315 roku to możny ród Święców otrzymał od Margrabiów Brandenburskich nadanie ziem wokół Tuchomia obejmujących większość wsi dzisiejszej gminy. Choć wiadomo, iż dziedzic Tuchomia – Chocimir Święca – mieszkał
w obronnym gródku, nie zachowały się żadne jego ślady. Część historyków lokalizuje go
w zachodniej części współczesnego Tuchomia, w miejscu gdzie stoi obecnie XIX-wieczny dworek późniejszego folwarku tuchomskiego. Jeszcze w XIV wieku jako osady rycerskie wymienione były Ciemno i Modrzejewo. Kiedy ziemia tuchomska przeszła na własność Krzyżaków, w Tuchomiu utworzono folwark specjalizujący się w hodowli koni bojowych. Lokowane wówczas wokół Tuchomia wsie były osadami czynszowymi – osiadli tam chłopi zobowiązani byli do służebności na rzecz zamku bytowskiego i z tytułu uprawy ziemi oraz hodowli opłacali czynsz. Wyjątkiem była Trzebiatkowa, należąca do miejscowej drobnej szlachty kaszubskiej. W czasach książąt pomorskich, do których Ziemia Tuchomska trafiła po wojnie trzynastoletniej (1454–1466), sytuacja nie uległa zmianie. Na początku XVII wieku założono jednak dwie nowe osady – Piaszno oraz Kramarzyny. Wiadomo, że funkcjonowały już wówczas młyny napędzane przez Kamienicę oraz próbowano produkować tu szkło. Z jednej z osad hutniczych rozwinęła się później wieś Nowe Huty. Po wojnie trzydziestoletniej, kiedy to Ziemia Tuchomska stała się lennem Prus, w Tuchomiu uruchomiono także papiernię. W połowie XVIII wieku w obrębie dawnej Puszczy Tuchomskiej, leżącej w północno-zachodniej części dzisiejszej gminy, założono jako kolonie miejscowości Masłowiczki i Masłowice (dziś Masłowice Tuchomskie i Masłowice Trzebiatowskie).

Dynamiczny gospodarczy i terytorialny rozwój miejscowości nastąpił w II połowie XIX wieku, kiedy wybudowano bity trakt z Bytowa do Miastka (dzisiejsza DK 20), upowszechniło się szkolnictwo oraz znacząco wzrosła liczba mieszkańców. Tuchomie, jako główna miejscowość w okolicy, nabrało charakteru małomiasteczkowego. Prócz młynów i kuźni działał tu także lokalny browar, piekarnia, mleczarnia oraz kilka zakładów rzemieślniczych. We wsi funkcjonował także hotel i restauracja. Ważnym wydarzeniem była budowa linii kolejowej łączącej Miastko z Bytowem, którą uroczyście otworzono w listopadzie 1909 roku.

Po zakończeniu I wojny światowej południowa granica dzisiejszej gminy stała się granicą państwową między Rzeczpospolitą a Niemcami. Wpłynęło to negatywnie na lokalną gospodarkę oraz spowodowało odpływ ludności – część mieszkańców w poszukiwaniu lepszych warunków życiowych przeniosła się do Niemiec. Część – głównie katoliccy Kaszubi, korzystając z prawa opcji, przeniosła się na ziemie przyznane Polsce.

Po II wojnie światowej, która szczęśliwie nie przyniosła tu większych zniszczeń, nastąpiła wymiana ludności – wsie w okolicach Tuchomia zasiedlili Kaszubi z okolic Lipnicy, Dziemian i Kościerzyny, osadnicy z centralnej Polski, repatrianci oraz przymusowo zesłani w ramach akcji Wisła w 1947 roku Ukraińcy. Zróżnicowana etnicznie i kulturowo społeczność w ciągu kilku pokoleń stworzyła nową jakość. Dominujący wśród mieszkańców Kaszubi nadają jednak gminie kaszubskiego charakteru.  

Infrastruktura turystyczna gminy Tuchomie nastawiona jest przede wszystkim na aktywny wypoczynek. W ostatnich latach wyznaczono tu kilka atrakcyjnych szlaków turystycznych i ścieżek przyrodniczych, przygotowano i udostępniono turystom także wiele miejsc rekreacji. Goście odwiedzający gminę Tuchomie nie narzekają na brak atrakcji – czy to przyrodniczych, czy to kulturowych. Szczególnym miejscem na mapie gminy od lat jest Piaszno, gdzie z prywatnej inicjatywy stworzono replikę gockiej wioski z początku n.e., a na jednym z morenowych wzgórz (Góra Lemana) stanęła drewniana wieża widokowa. Aktywnie działający w Tuchomiu Gminny Ośrodek Kultury realizuje liczne imprezy plenerowe – od dożynek i spotkań sołeckich po słynne już imprezy kulinarne i kulturalne (święto nalewki, święto dyni, festiwal smaków regionalnych itp.) Osoby nastawione na aktywny wypoczynek mogą wziąć udział w licznych imprezach sportowych (mistrzostwa polski amatorów w Kaszubskim Triathlonie, biegi uliczne Tuchomska Pętla, rajdy rowerowe, turnieje piłkarskie itp.) oraz skorzystać z kajaków i pokonać malowniczy i wymagający odcinek rzeki Kamienicy. W Tuchomiu od połowy lat 90. XX wieku działa także Centrum Międzynarodowych Spotkań, w którym odbywają się różnorodne zjazdy i konferencje (plenery rzeźbiarskie, zjazd animatorów kultury itp.).